چرا کریدور هند–خاورمیانه–اروپا (IMEC) عملاً متوقف شده است؟
کریدور هند–خاورمیانه–اروپا (IMEC) که در سال ۲۰۲۳ بهعنوان یکی از جاهطلبانهترین پروژههای اتصال اقتصادی قرن بیستویکم معرفی شد، قرار بود جنوب آسیا، خاورمیانه و اروپا را از طریق شبکهای ترکیبی از حمل و نقل دریایی، خطوط ریلی، خطوط لوله انرژی و کابلهای داده پرسرعت به یکدیگر متصل کند. هدف اصلی این ابتکار، کاهش زمان و هزینه لجستیک، افزایش یکپارچگی اقتصادی منطقهای و ایجاد وزنهای راهبردی در برابر ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) بود.
با این حال، پس از گذشت بیش از یک سال از رونمایی رسمی، IMEC همچنان بیش از آنکه یک پروژه اجرایی باشد، در سطح بیانیههای سیاسی و رایزنیهای دیپلماتیک باقی مانده است.
جنگ غزه؛ گره اصلی در مسیر اجرای کریدور
تحلیلگران معتقدند درگیری غزه و پیامدهای امنیتی آن در غرب آسیا، مهمترین عامل توقف عملیاتی کریدور آیمک است. این پروژه بهطور مستقیم به ثبات ژئوپلیتیکی منطقه و همکاری زیرساختی میان بازیگران کلیدی، بهویژه عربستان سعودی و اسرائیل وابسته است.
به گفته شانتی ماریت دسوزا، بنیانگذار مؤسسه مطالعات استراتژیک مانترایا در گوا:
«بدون حل مسئله فلسطین، تصور پیشرفت آیمک فراتر از روی کاغذ دشوار است. تنشهای ایران و اسرائیل و ادامه جنگ غزه عملاً منطق اقتصادی و سیاسی این کریدور را تضعیف کردهاند.»
از نگاه او، حتی اگر اجرای فیزیکی برخی بخشها امکانپذیر باشد، توجیه اقتصادی پروژه بدون یک محیط باثبات، مشارکتی و قابل پیشبینی عملاً از بین میرود.
نبود اراده سیاسی منسجم
کریدور IMEC در سال ۲۰۲۳ با امضای یک یادداشت تفاهم چندجانبه میان هند، عربستان سعودی، امارات، اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و ایالات متحده رسمیت یافت. با این حال، به گفته کریستین کوتس اولریچسن، پژوهشگر خاورمیانه در دانشگاه رایس:
«این ابتکار هنوز از مرحله گفتوگوهای دیپلماتیک عبور نکرده و جنگ غزه بزرگترین و پایدارترین مانع آن است.»
اگرچه وبسایت رسمی پروژه از آغاز ساخت برخی اجزای زیرساختی در آوریل خبر داده، اما هیچ جدول زمانی شفاف، نقاط عطف اجرایی یا تعهد مالی الزامآور منتشر نشده است؛ موضوعی که نشانهای از ضعف اراده سیاسی برای ورود به فاز اجرا تلقی میشود.
تحرکات دیپلماتیک؛ زیاد اما بدون خروجی اجرایی
در ماههای اخیر، تحرکات سیاسی متعددی پیرامون آیمک انجام شده است:
معرفی نمایندگان ویژه پروژه از سوی ایتالیا
آغاز همکاری دوجانبه هند و امارات در حوزه چارچوبهای نظارتی دیجیتال
برگزاری نخستین نشست نمایندگان آیمک به میزبانی هند با حضور آمریکا، فرانسه، ایتالیا و امارات
تشکیل «گروه آیمک» در ایتالیا و برنامهریزی برای کنفرانس تریسته
با این حال، به گفته رابیندر ساچدف، تحلیلگر سیاست خارجی:
«این اقدامات بیشتر نشانه قصد و تمایل هستند تا برنامههای اجرایی واقعی. هنوز هیچ نقشه عملیاتی مشخصی وجود ندارد.»
نقش کلیدی عربستان و بنبست عادیسازی
کارشناسان تأکید دارند که عربستان سعودی ستون فقرات جغرافیایی و لجستیکی آیمک محسوب میشود و بدون مشارکت فعال این کشور، پیشرفت معنادار پروژه غیرممکن است. اما تحقق بخش زمینی کریدور بهطور مستقیم به عادیسازی روابط عربستان و اسرائیل وابسته است؛ روندی که با جنگ غزه عملاً متوقف شده است.
به همین دلیل، بخش خاورمیانهای کریدور—که نیازمند هماهنگی زیرساختی میان ریاض، تلآویو و بنادر مدیترانهای است—در وضعیت تعلیق باقی مانده است.
جمعبندی: پروژهای استراتژیک، اما معلق
کریدور هند–خاورمیانه–اروپا همچنان از نظر راهبردی با اهداف شرکای خود همراستا است:
هند: تنوعبخشی به مسیرهای اتصال جهانی
کشورهای خلیج فارس: تثبیت نقش لجستیکی جهانی
اروپا: کاهش ریسک زنجیرههای تأمین
آمریکا: مهار نفوذ اقتصادی چین
اما به باور تحلیلگران، تا زمانی که چهار عنصر کلیدی زیر فراهم نشود، آیمک از مرحله ایده فراتر نخواهد رفت:
جدول زمانی مشخص
برنامه اجرایی عملیاتی
برآورد مالی شفاف
قراردادهای الزامآور بیندولتی
در نهایت، جنگ غزه نهتنها یک بحران انسانی و امنیتی، بلکه به مانعی ساختاری برای تحقق یکی از مهمترین پروژههای اتصال اقتصادی قرن تبدیل شده است؛ پروژهای که فعلاً بیش از آنکه روی زمین ساخته شود، در فضای ژئوپلیتیک معلق مانده است.
