سرگذشت ارز ۱۴۰۱ و چشم‌انداز ۱۴۰۲

سرگذشت ارز۱۴۰۱ و چشم‌انداز ۱۴۰۲

کابوس ۶۰ هزار تومانی دلار در اسفند سال گذشته (سال 1401) به واقعیت پیوست. این روند رشد در نرخ ارز دلار، با برخی اقدامات سیاسی متوقف شد، اما پایداری آن بستگی زیادی به احیای برجام، FATF و سیاست‌های اقتصادی دولت دارد.

نرخ دلار در آخرین ماه سال ۱۴۰۱ به ۶۰ هزار تومان رسید. با وجود اینکه سیاست‌های قیمتی مختلفی برای دلار در نظر گرفته شده بود و دامنه آن از ۲۳ هزار تومان در لایحه بودجه ۱۴۰۲ تا ۴۱ هزار و ۵۰۰ تومان در بازار مبادله ارزی متفاوت بود، اما نرخ واقعی دلار در بازار آزاد خود را پیش گرفت و به کابوس دلار ۶۰ هزار تومانی رسید. با این حال، همزمان با رشد بی‌سابقه نرخ ارز، تحرکات سیاسی برای تغییر این مسیر هم افزایش یافت؛ اما نمی‌توان پیش‌بینی کرد که این اقدامات چه مدت پایدار باقی خواهند ماند.

توافق ایران و عربستان برای از سرگیری روابط دیپلماتیک، اعلام خبر‌ساز و راهکار جدید برای وصول مطالبات ایران از عراق، برخی توافقات میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و یا انتشار اخباری از توافق ایران و آمریکا بر سر تبادل زندانیان خود و آزاد شدن منابع بلوکه شده ایران در کره جنوبی، به مقداری مانع سرعت رشد نرخ دلار شده و آن را تا حدود ۴۳ هزار تومان نیز کاهش داده است. با این حال، این روند پایدار نبود و در حال حاضر دلار در بازار آزاد به حدود ۵۲ هزار تومان رسیده و چشم‌انداز کاهشی شدن نرخ آن قابل پیش‌بینی نیست.

سناریوهای احتمالی نرخ دلار در ۱۴۰۲

سهراب اشرفی، کارشناس بازار ارز، معتقد است که نرخ ارز بستگی زیادی به وضعیت برجام و FATF دارد و برای بهبود شرایط و تقویت قدرت ریال، باید این دو مساله را حل کرد. در غیر این صورت، شرایط بدتر خواهد شد. او با پیش‌بینی چند سناریو برای نرخ ارز در سال جاری می‌گوید: اگر برجام احیا شود و تیم اقتصادی قوی داشته باشیم، احتمال دارد که حتی نرخ ارز به ۲۰ هزار تومان هم برسد. اگر برجام احیا شود، اما تیم اقتصادی فعلی در برجسته‌ترین جایگاه باشد، نرخ ارز بین ۵۰ الی ۶۰ هزار تومان خواهد بود. اگر برجام احیا نشود، اما تیم اقتصادی قوی داشته باشیم، نرخ دلار همچنان در حدود ۵۰ هزار تومان خواهد بود. با این حال، در صورت عدم احیای برجام و همچنین با تیم اقتصادی فعلی، نمی‌توان سقفی برای نرخ دلار پیش‌بینی کرد.

دلار چگونه به پرواز درآمد؟

وضعیت اقتصادی ایران در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ پیش‌بینی کرده بود با توجه به احتمال بهبود روابط ایران و آمریکا نرخ ارز آزاد در سال‌های ۲۰۲۲-2023 کمی کاهش پیدا کند، اما این پیش‌بینی درست از آب درنیامد.

واقعیت این است که مهم‌ترین سیگنال مؤثر بر بازار ارز، وضعیت مذاکرات هسته‌ای و برجام است. به همین دلیل ماه‌های اول ۱۴۰۱ که هنوز امیدها به احیای برجام وجود داشت، آرامش نسبی بر بازار ارز حاکم بود و حتی در اردیبهشت‌ماه با انتشار اخبار جدی از نزدیک شدن به توافق نرخ دلار تا ۲۵ هزار تومان هم کاهش پیدا کرد اما رفته‌رفته با کمرنگ شدن این امیدواری، قیمت دلار هم‌افزایشی شد.

به ویژه از ماه شهریور با تعلیق مذاکرات و انتشار برخی اظهارنظرها، این روند سرعت بیشتری به خود گرفت. اظهارنظر بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا که گفت “برجام مرده است اما نمی‌توانیم آن را اعلام کنیم”، از جمله اظهارنظرهایی بود که منجر به افزایش سرعت این روند شد. بعد از وقوع اعتراضات سال گذشته و صدور چند قطعنامه علیه ایران از سوی اروپا، دلار باز هم بیشتر پیش روی کرد. با این حال، شاید هیچ کدام از این‌ها به اندازه ایجاد محدودیت‌های جدید در مسیر انتقال دلار از عراق به ایران بر این روند افزایشی مؤثر نبوده‌اند.

از اواخر دی‌ماه، بر اساس قوانین جدید خزانه‌داری آمریکا، همه نقل و انتقالات دلاری در بغداد توسط واشنگتن بررسی می‌شود. بر این اساس، حتی وال‌استریت ژورنال گزارش داد که ۸۰ درصد حواله‌های روزانه دلاری عراق که برخی روزها بالغ بر ۲۵۰ میلیون دلار بود، مسدود شده است. این کابوس دلار ۶۰ هزار تومانی، که پیش از این در برخی سناریوهای بدبینانه برای سال ۱۴۰۲ پیش‌بینی شده بود، خیلی زودتر از موعد پیش‌بینی شده و در پایان سال ۱۴۰۱ رنگ واقعیت به خود گرفت.