اهمیت و جایگاه بندر چابهار در تقویت کریدور شمال-جنوب

فراهم نمودن دسترسی ریلی به بندر چابهار

تکمیل راه‌آهن شرق ایران یک محدودیت مهم در حمل و نقل سریع و آسان کالا و کانتینرها است. به همین دلیل، ترانزیت ریلی در مسیر شرقی کریدور ترانزیتی شمال-جنوب (INSTC) از روسیه و آسیای میانی به بندرعباس که با راه‌آهن سراسری ایران متصل است، انجام می‌شود. در حالی که فاصله بین بندرعباس و بندر چابهار حدود ۶۸۰ کیلومتر است، اگر دسترسی ریلی به بندر چابهار فراهم شود، ترانزیت از هند به افغانستان، آسیای میانه و مناطق شرقی روسیه با مسافت و هزینه کمتری انجام خواهد شد. ایران امیدوار است که پروژه ساخت و تکمیل ۶۲۸ کیلومتری راه‌آهن بندر چابهار تا زاهدان تا پایان سال تقویمی ۱۴۰۲ (مارس ۲۰۲۴) انجام شود.

جذب سرمایه گذاران جدید به ویژه چین

ایران ناراضی است از عملکرد هند در اجرای تعهدات خود در توسعه بندر چابهار و راه‌آهن چابهار-زاهدان. در این زمینه، محمد مونسان، عضو کمیته دریایی مجمع تشخیص مصلحت نظام، در نقدی که ارائه کرده است، می‌گوید: “سفیر هند در تهران تاکید کرده است که تاکنون ۲۰ میلیون دلار از مجموع ۸۵ میلیون دلاری هزینه‌ها در چابهار را پرداخت کرده‌ایم! در حالی که چینی‌ها اعلام کرده بودند که ۴۶ میلیارد دلار در بندر گوادر پاکستان سرمایه‌گذاری خواهند کرد و این مبلغ بعدها به ۵۴ میلیارد دلار افزایش یافت. این رقم، بزرگترین سرمایه‌گذاری خارجی در پاکستان از زمان استقلال این کشور است که برآورد می‌شود بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰، ۲ میلیون شغل ایجاد کند». ایران برای غلبه بر این چالش سعی در جذب سرمایه گذاران جدید به ویژه چین دارد. به نظر می‌رسد تهران امیدوار است با مشارکت و سرمایه گذاری چین بتواند پروژه ترانزیت بندر چابهار را به عنوان بخشی از پروژه کمربند و جاده تعریف کند.

توجه جدی‌تر مسکو به کریدور ترانزیتی شمال-جنوب

درگیری در اوکراین، تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه، محدودیت‌های ترانزیت روسیه به سمت اروپای شرقی و افزایش تجارت و ترانزیت بین روسیه و هند، باعث شده است تا مسکو توجه جدی‌تری به کریدور ترانزیتی شمال-جنوب (INSTC) داشته باشد. همزمان با رشد چشمگیر حجم مبادلات و ترانزیت در مسیرهای غربی و میانی INSTC (مانند ترانس خزر)، شاخه شرقی INSTC در ماه ژوئیه ۲۰۲۲ با راه‌اندازی رسمی اولین قطار خود، آغاز به فعالیت کرد. در دسامبر ۲۰۲۲، راه‌آهن روسیه (RZD) همراه با راه‌آهن قزاقستان، ترکمنستان و ایران، تصمیم گرفتند در سال ۲۰۲۳ نرخ عوارض کانتینری را در مسیر شرقی کریدور شمال-جنوب را کاهش دهند.

به همین منظور، راه‌آهن روسیه در سال ۲۰۲۳ تخفیف ۲۰ درصدی را برای محموله‌های کانتینری صادراتی و وارداتی از طریق مرزهای روسیه و قزاقستان در نظر خواهد گرفت. در صورتی که راه‌آهن شرقی ایران از سرخس به زاهدان و چابهار به‌سرعت تکمیل شود، تخفیف‌های ترانزیتی جدید در مسیر راه‌آهن شرق خزر می‌تواند حجم ترانزیت در بخش شرقی کریدور از طریق بندر چابهار را به طور چشمگیری افزایش دهد.

قرارداد سه‌جانبه بین منطقه اقتصادی لوتوس، منطقه آزاد انزلی و منطقه آزاد چابهار

در تاریخ ۱۹ ژوئن ۲۰۱۹، قرارداد سه‌جانبه بین منطقه اقتصادی لوتوس، سازمان منطقه آزاد انزلی و منطقه آزاد تجاری-صنعتی چابهار امضا گردید که نقش بسیار حائز اهمیتی در “مسیر چندجانبه” کریدور شمال-جنوب ایفا می‌کند. اما با بروز درگیری در اوکراین و محدودیت‌های اقتصادی و ترانزیتی روسیه، مسکو توجه بیشتری به بندر چابهار معطوف نمود. زیرا بندر چابهار، به عنوان مسیر ترانزیتی کوتاه‌ترین و کم‌هزینه‌ترین در شرق، هزینه حمل و نقل کالا را از هند به روسیه به میزان یک‌پنجم کاهش می‌دهد. به نظر می‌رسد نگرانی ایران از روند مشارکت و سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار، فرصتی مناسب را برای سرمایه‌گذاری روسیه در کنار چین فراهم کرده است.

با هدف ایجاد بازارهای جدید و گسترش بیشتر برای بندر چابهار، ایران اقدام به ارائه مشوق‌های تجاری متعدد در مناطق اطراف بندر چابهار جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی نموده است. در این راستا، منطقه آزاد تجاری-صنعتی چابهار (FTZ) ایجاد شده است که به ۹ منطقه عملیاتی تقسیم می‌شود. از این تقسیم بندی، ۲۶ درصد به بخش تجارت و خدمات، ۴۹ درصد به صنعت و ۲۵ درصد به اهداف گردشگری و مسکونی اختصاص دارد. بنابراین، زمینه‌های فراوانی برای مشارکت و سرمایه‌گذاری شرکت‌های روسی در هر دو بندر شهید بهشتی و شهید کلانتری در منطقه آزاد چابهار وجود دارد. علاوه بر این، روسیه می‌تواند در ساخت و تکمیل خط ریلی چابهار-زاهدان-سرخس نیز مشارکت کند، همانطور که در ساخت ۱۶۴ کیلومتر راه آهن رشت-آستارا نیز مشارکت داشته است. بدون شک، اجرای پروژه راه آهن شرق ایران می‌تواند حجم مبادلات و ترانزیت بین روسیه، ایران و هند در مسیر شرقی کریدور جنوب-شمال INSTC را به طرز چشمگیری افزایش دهد.

منبع: شبکه اطلاع رسانی مستقل جامعه دریایی